Za plemensku organizaciju, koja se danas očuvala samo u nekim brdskim dinarskim oblastima (istočna Hercegovina, Crna Gora, Boka, i u Arbanasa), ima nekoliko značajnih arhaističnih karakteristika. Svako pleme ima svoju određenu teritoriju. "Svud je sedište plemena sa njegovim stalnim naseljima u sredini plemenske teritorije", kazuje J. Erdeljanović, koji je ta pitanja posebno proučavao, "a odasvuda unaokolo je širok pojas ili zona nenaseljenog, delom neutralnog zemljišta. Negde je ta zona tako široka, da se po njoj može ići po ceo dan i više, a da se ne naiđe ni na kakvo stalno naselje. U njoj su samo planine sa šumama i pasištima, oko kojih su se susedna plemena redovno borila i otimala". Taj pojas zemljišta svojina je celog plemena i zove se plemenska zajednica.

Plemena su sastavljena iz brastava, a brastva iz rodova. Brastva su "uvek nastanjena u grupi, u zasebnim selima ili u grupama od sela". Veza između njih je: isto krsno ime i tradicija o zajedničkom poreklu. Tih pojava, bez krsnog imena naravno, ima i kod muslimana, i to čak i u oblastima daljim od ovih brdskih predela. U opštini Brezi, na primer, u visočkom srezu, u sred Bosne, imaju nekolika naselja muslimana starinaca, gde jedno ili dva brastva sačinjavaju čitava sela. Vuk Karadžić zabeležio je 1837. za Crnogorce, da i nemaju pravih sela. "Tamo se zna samo za plemena, pa i ako pojedina brastva ili porodice, koje čine pleme i grade (ponajviše od kamena) kuće na jednom mjestu, to se takva gomila kuća ne može nazvati selom, jer nema ni svoga imena ni atara". Sva veća brastva hrišćanska imaju obično i svoju crkvu. Ta pojava lepo se da pratiti još i sada u trebinjskoj oblasti. Brastvenici se, naravno, uzajamno pomažu u svakom pogledu; uvreda, nevolja ili pogibija jednog člana prenosi se odmah na čitavo brastvo. To se naročito manifestuje u krvnoj osveti, koje još i danas ima po Crnoj Gori, Boki i među Arnautima. Na čelu brastava stoji glavar ili knez, u zadnje doba gotovo s naslednim pravom za izvesne porodice, isto kao i vojvoda, koji je bio najpre vojnički predstavnik plemena. U Semberiji porodica Ive Kneževića (ime kazuje tradiciju) bila je dugo na čelu knežine, glavar je od starine bio nasledan. U Drobnjaku, međutim, vojvode su se birale. Kao u staro vreme, plemena su živela čisto demokratski. Imala su svoje osveštano običajno pravo (n. pr. Grbaljski Zakonik, ili Poljički Statut, ili Vasojevički Zakon). Skupljali su se brastvenici ili predstavnici rodova na svoje redovne ili vanredne zborove za rešavanje raznih pitanja; a zadržavali su za se, ponekad čisto formalno, pravo izbora svojih starešina.

Neka od naših plemena došla su u veze sa starosedelačkim i možda se, sudeći po njihovim nazivima, kao Kuči, Mataruge, Bukumiri, Cuce itd., i stopila s njima. Tom stapanju nesumnjivo je mnogo doprineo i njihov geografski položaj u planinama dinarskog sistema, gde posebna konfiguracija zemljišta uvetuju izvesnu podvojenost i ograničenost prema drugima, a užu uzajamnu vezu. S tim su u vezi i jake konzervativne sklonosti kod njih.

Plemenske teritorije bile su, u glavnom, pojedine relativno male župe, formirane u malim prirodnim jedinicama oko pojedinih reka (Toplica, Vrhbosna, Rama, Komorica, Morača i dr.) u njihovim dolinama i na obalama, ili u karsnim poljima (Fatnica, Ljubomir, Čevo i dr.) ili na zgodnim kombinacijama dolina i pasišta (Rudine, Dračevica, Podlužje i dr.). Zanimljivo je, da danas župa ili "župno mesto" označava, po V. Bogišiću, samo "predio gdje je pitomo, t.j. gdje snijega nema i gdje rađa vinograd." Ime Župe za izvesne oblasti očuvalo se sve dosad (kod Kruševca, Dubrovnika, u Grblju). Rodovi i brastva živeli su u tim župama u nesumnjivoj koheziji, ali da su imali naročito razvijen život u zadruzi, sa vrlo razgranatim porodicama u jednom užem krugu, nije sigurna stvar. Ma koliko da je individualno osećanje bilo podvrgnuto plemenskom, ipak nije verovatno, da bi se raščlanjavanje porodice u nešto slobodnije jedinice sprečavalo nekom opštom disciplinom. I narodna tradicija i izvesna historijska kazivanja donose često puta vesti o tom, kako su neka braća ili čak i sinovi za živa oca kretali svojim putevima, da nađu povoljnije uvete za život. Jedino, što se gledalo da očuva bila su imanja u zemlji i s tim u vezi položaj i ugled, koji dolazi iz njenog poseda. S plemenskim životom uvetovan je kult tradicionalizma i u ličnim i u duhovnim stvarima. Kod prvih on se izražava posebno u poštovanju kolenovića i u nezgodnom položaju onih koji su inokosni ili došljaci; a u drugim u opštem razvijanju plemenskih predanja. Reč plemenit i plemić, kao oznaka nečeg boljeg, došle su kao izraz tog patrijarhalnog morala i kulta plemena. U sredini župe bio je obično grad, utočište u slučaju napada. Kao u Francuskoj i u nas je vremenom ime grad postalo isto i za ville i chateau, jer se u toj prvobitnoj utvrdi vremenom razvilo i gradsko naselje. U našem jeziku gradovi za odbranu, odnosno, u slučaju potrebe i kao bojni objekti, imaju i svoje posebne nazive, kao Doboj, Samobor, Kotor i Kotorac. "Po ovome značenju i grad Podzvizd u Bosanskoj Krajini sadrži u imenu neku fortifikatirnu karakteristiku. Ima je, nešto iskvaren, stari apelativ podzvizd? , koji znači podzemni hodnik, vodeni rov, zidani kanal." Ispod grada obično se razvijalo Podgrađe kao naselje; tako, na primer, kod Blagaja. V. Skarić upozorio je na dosta često ime Samograd. On je primetio, da na mestima s tim imenom "nema solidnije građe i konstrukcije, što upućuje na neko davno vrijeme, kada naši pretci, valjda, još nijesu bili dosta vješti podizanju većih i solidnijih gradova".

Na čelu župe bili su župani, i to kao nasledna gospoda. Porfirogenit navodi za trebinjsku oblast četiri roda naslednih župana, a u jednom natpisu iz vremena oko 1180. god. iza trebinjskog župana Grda, valjda do punoletstva njegovih sinova, spominje se kao župan njegov brat Radomir. Nad županima bio je vladar, čija vlast obuhvata nekoliko susednih župa, ali čiji narodni naziv čina nije poznat. Tih vladara u srpskim zemljama u IX veku beše više. Pored Vlastimira spominje se trebinjski župan Krajina kome Vlastimir daje kćer za ženu i titulu vladara, "hoteći ga odlikovati" i dajući mu tom prilikom samostalnost. Centralizacija vlasti ne postoji; u tom Vlastimirovom aktu ima nečeg što potseća na postupke naših zadružnih običaja. U Zahumlju je nasledna dinastija Viševića vodila svoju državnu politiku. Župan koji je uspeo da savlada većinu susednih i da se istakne iznad njih postao je veliki župan. Ta titula održala se u Srbiji sve do 1217. godine, odnosno do proglasa Kraljevstva. Granične župe zvale su se kraj i krajina, i to ime održalo se u mnogim oblastima sve do danas, iako su se u nekima granice već odavno izmenile. Zbog nesigurnosti u njima i čestih sukoba njihov naziv postao je sinonim za četničko ratovanje ("zakrajiniti", "Kočina Krajina"). Jačanjem centralne vlasti opadala je vlast župana, ali se održavala sve do pred kraj XIV veka, istina toliko ograničena, da se kod Dubrovčana javljala zamena župana i sudije.