NAUKA

Peto agregatno stanje materije

Tri osnovna agregatna stanja materije su čvrsto, tečno i gasovito. Četvrto stanje materije, takozvana jonizujuća plazma (ili kraće samo plazma), javlja se na veoma visokim temperaturama kada su, usled snažnih međusobnih sudara, atomi razloženi na elektrone i jone. U stanju plazme nalazi se unutrašnjost Sunca, u kojem dolazi do snažne termonuklearne fuzije pri čemu se oslobađa ogromna količina energije kojom Sunce osvetljava i greje veliki deo naše galaksije. Slično je i sa ostalim zvezdama, odnosno procenjuje se da je 99% poznate materije u svemiru u stanju plazme.

Novootkriveno stanje materije, takozvano "peto", koje se zvanično naziva Boze-Ajnštajnovim kondenzatom, ne postoji u svemiru, već su uspeli da ga stvore fizičari u svojim laboratorijama na temperaturama 15 miliona puta manjim od apsolutne nule (-273°C) - najniže temperature u svemiru. Postojanje ovog oblika materije predvideli su čuveni fizičari Boze i Ajnštajn još dvadesetih godina prošlog veka, ali je tek 70 godina kasnije, 1995. godine, eksperimentalno dokazana mogućnost njegovog postojanja. Za ovaj eksperiment fizičari Kornel, Viman i Keterle su 2001. godine dobili Nobelovu nagradu.

Peto agregatno stanje materije predstavlja jedinstven sistem izrazito netipičnih osobina. Stvaranjem ovog stanja otkrivena je i mogućnost da se iz njega emituju pulsevi atoma kao što se iz lasera emituju pulsevi svetlosti, što otvara perspektive raznovrsnih primena - u pravljenju veoma preciznih mehaničkih mehanizama, sprava za precizno merenje rastojanja, kvantnih kompjutera daleko bržih od današnjih, itd.