Upoznajte Srbiju

Gornja Jablanica i Medveđa

Za Zvrk iz Leskovca piše: Danilo Kocić

Medveđa centar

Gornje Jablanice se nalazi u zapadnom delu južnog Pomoravlja, između kosovske, leskovačke i niške kotline, u južnom delu Srbije. Povezana je drumsko-železničkim saobraćajem Beograd - Skoplje - Solun i Niš - Leskovac - Priština. Opština Medveđa obuhvata veći deo Gornje Jablanice, prostire se na površini 524,24 km2. Graniči se na zapadu i jugu 40 km sa kosovskim opštinama Priština, Kosovska Kamnica i Podujevo, na severozapadu sa opštinom Kuršumlija u dužini od 19 km. Medveđska istočna granica, prema opštini Lebane, duga je 40 km, a granice sa severnim opštinama Bojnik je 9 km i Prokuplje 2 km.

Reljef Gornje Jablanice sa stanovišta visinske zone deli se u pet kategorija, i to: dolinska zona do 400 m nadmorske visine, pobrđe 401-600 m, niska planinska zona 501-800 m, srednja planinska 801-1000 m nadmorske visine. U severnom delu Gornje Jablanice nalaze se naselja: Sponce 900-950 m nadmorske visine, Prpore 900-950 m, Velika Brajina (šančevi) 820-900 m, Gajtan (Ravnište) 720-840 m, Donji Gajtan (ispod Maligata) 700-800 m, Stubla 600 - 650 m i Lece (između brda i Trapa) 560-580 m. U južnom delu Gornje Jablanice nalaze se sela: Borovac (Nevesinjci - Plavšići) 800-850m, Svirce 800-900 m, Tupale (Đorovici - Gornja mahala) 600-650 m. Zemljište Gornje Jablanice je ispresecano klisurama: Banjske reke, Gajtanske reke, Buturovićevim potokom, zapadno od Medveđe  Retkocerskim potokom, nešto severnije Roganovićevom rečicom, južno od Stuble i Brajšorskom rekom, severozapadno od naselja Lece. Sve ove rečne doline imaju pravac jugozapad - severoistok, a potoci koji njime otiču ulivaju se u Lepašticu, kao njene desne pritoke.

U Gornjoj Jablanici 50,6% ili 265,10 km2 teritorije najvećim delo nagnuto je prema jugu, a delom i jugoistoku kao Gornji Gajtan, Gazdare, Srednji i Donji Bučumet, Rujkovac, Pusto Šilovo, Mrkonje, Maćedonce, Medveđa, Drence, Lece i Stubla. Na toj teritoriji locirano je 80% naselja opštine Medveđa. Prema istoku ili zapadu nagnuti su tereni 40,34 km2 ili 7,7 % teritorije opštine. Na njima su manja sela i zaseoci. Na nepovoljne terene dolazi 218,80 km2 ili 41,7% opštine. Planina Radan pruža se pravcem severozapad - jugoistok, Majdan planina i Ravna planina pružaju se od jugozapada prema severoistoku, dopirući do Sokolova visa (1.376 m) i Šapota (1408 m) najviših delova Radana. Na istoku se proteže Petrova gora, a na zapadu pruža se Goljak. Od Karaule do Novakovića čuke do Galjoka pripada Gornjoj Jablanici. Klima je kontinentalna, sa četiri godišnja doba, sa prosečnim padavinama. Sa klimanskim i visinskim razlikama je i raspored flore i sastav biljnog sveta. Na nižim terenima rastu hrast, cer, grab, brest, dren, kruška, oskoruša i mukinja. Bukva raste iznad 800 m. Na prisojnim stranama gaje se žita i povrće, pa i šljivaci. Sliv Gornje Jablanice iznosi godišnje 730 mm padavina. U Gornjoj Jablanici nalazi se 172 značajna izvora, od njih 119 je na desnoj strani sliva Jablanice,  u slivu Banjske reke.

Najpoznatiji i najvažniji su termomineralni izvori u Sijarinskoj Banji. Od davnina poznato je 18 izvora i u Donjoj Banji postoje - Glavni izvor, Izvor za infaliranje, Mali gejzer, Gejzer i Rimski izvor Borovac, Spas, Raj i izvor u podrumu Hotela ,,Gejzer’’, a u Gornjoj Banji su izvori - Jablanica, Zdravlje, Suzica, Snežnik, tri izvora u Blatištu, izvor kod Blatišta i Kiseljak.  Takođe,  poznat je Tularski kiseljak - Tularska Banja. Svi vodeni tokovi u Gornjoj Jablanici iznose sliv prostran 894 km2, a njihova ukupna dužina je 1.024 km. Reka Jablanica nastaje spajanjem Banjske i Tularske reke kod Maćedonca. Leve pritoke Jablanice su Gajtanska reka, Lepaštica i Tularska reka. Jablanica je poznata i kao Medveđska reka, na dužini od oko 30 km, od Maćedonca do ispod Pustog Šilova. Jablanica se uliva u Južnu Moravu, blizu Brejanovca. Sliv Jablanice iznosi 894 km2, a dužina reke iznosi 84,5 km. Pedaloški sastav Gornje Jablanice čine 46 zemljišnih tipova, svrstanim u 9 osnovnih pedosekvenci: mitosol, kolovijum, humsko-silikatno tle (ranker), smonica, scentrično smeće, distrično smeće, ilimerizovano, aluvijalno, kombinacija tipova. Biljni i životnjiski svet je raznovrstan. Šume Gornje Jablanice su pretežno izdaničke, najrasprostranjenija je šumska zajednica, hrastova sladuna, cera i grabića, zatim šume planinske bukve (Ravna planina, Radan, Šapot, Sokolov vis, Petrovac i druge). Zajednice jove i vrbe, topole, pružaju se od Ravne planine i Petrovca, na severu do Ajkobile i Vrapčine kose i Ravne Banje na jug. Zajednica šuma sladuna, cera i graba dominiraju u široj okolini Medveđe od 1050-1100 m. Zajednica hrasta i kitnjaka i šuma planinske bukve nalaze se na Majdanu, Zaječevcu, Ajkobili, Radanu, na Šapotu, Petrovcu, Sokolovom visu i Ravnoj planini. Takođe, iako je Gornja Jablanica brdsko-planinska regija mestimično je prisutna hidrofilna jova, bela vrba, živa vrba, bademska vrba, rakita, crna topola, bela topola, jasika, poljski jasen, poljski hrast, bekovina i druge.

Prethodna stranica