Politička aktivnost Nemanjina, gotovo kroz ceo njegov život, uslovljena je upornom borbom između Vizantije i Mađarske o prevlast u severnim delovima Balkanskog Poluostrva. Zahvaljujući toj borbi, naročito posle smrti moćnog cara Manojla, uspelo je Nemanjinom državničkom talentu da Srbiju razvije kao osetnog političkog činioca na Balkanskom Poluostrvu i da joj da državni program među srpskim i srodnim slovenskim plemenima za čitav niz vekova. Od Nemanje počinje prava srpska država Srednjega Veka; do njegove pojave mi smo imali samo historiju plemena, lokalne pokrete i lične pokušaje, ali nismo imali prave državne misli. On je, kako je to već lepo istakao njegov sin, Stevan Prvovenčani, "skupljač izgubljenih delova svog otačastva, a i obnovitelj".

Pre Nemanje, dve glavne srpske oblasti, Zeta i Raška, behu dva jaka i nepomirljiva suparnika. Zeta, kao primorska oblast, bila je pod jakim uticajem stare romanske kulture i sa mnogo elemenata njene etničke tradicije. Bar, sa katoličkom arhibiskupijom, bio je jedan od glavnih rasadnika te kulture; posle Kotor i Dubrovnik delovahu sa svoje strane. Tu je gotovo isključiv uticaj zapadne crkve. Svi natpisi do kraja XII veka pisani su tamo latinski, kao i mnogo pominjana Dukljanska Hronika. Poznata je činjenica, da početkom XII veka, kad se Nemanja rodio, u unutrašnjosti, blizu Podgorice, nije bilo pravoslavnog sveštenika i da je novorođeni bio kršten po zapadnom obredu. Pored Srba, u Zeti je bio dobar procenat Romana i Arbanasa i uticaj te etničke mešavine morao se i politički osećati. Prema takvoj Zeti stala je konzervativna, patrijalhalna i rasno mnogo čistija Raška, u kojoj se čuvao narodni jezik i s njim ostalo narodno nasleđe. U njoj je uticaj istočne crkve, s narodnim slovenskim elementom, bio toliko jak, da je Nemanja, kad se vratio u tu oblast, mogao i po drugi put biti kršten i to, naravno, po istočnom obredu. Između takve dve oblasti moralo je, po sili prilika, doći do borbe. Prva srpska država obrazovala se u Raškoj i odatle je počela srbizacija susednih oblasti. U XI veku Zeta je uspela, da se prva iščupa ispod grčke vlasti i da postane vodeća sila među Srbima. Ali ta njena prevlast traje kratko; jedva nešto više od pola veka. Periferiski delovi jednog naroda, kao i periferiske oblasti, ne mogu biti jezgra jedne velike države. S toga je pojmljivo, što Zeta ili dalmatinska Hrvatska nisu mogle nikad okupiti pod svoju vlast sva narodna plemena, ili su to činile samo privremeno, u izuzetno povoljnim prilikama. S Nemanjom je i to pitanje rešeno definitivno. Osnova srpske srednjevekovne države postala je Raška, koja se nalazila u središtu srpskih oblasti i po tom svom središnjem položaju ona je bila centralni deo celog našeg državnog organizma.

Nemanjina porodica poreklom je iz Zete. U njoj se često ponavljaju imena predaka, kao što je to i inače čest slučaj, i mi po tim imenima možemo praviti izvesne zaključke. Nemanjin prvi sin nosi ime Vukan, Vukana Nemanjića Đorđe, Stevana Nemanjića Radoslav, a to su sve poznata imena iz zetske dinastije. Vukan je bio poznati Bodinov rođak i moćni župan u Raškoj; možda je on i neposredni predak Nemanjin. Otac Nemanjin izgleda da se zvao Zavida; koliko se dosad zna, on nije bio ličnost od većeg značaja. On je za vreme dinastičkih borbi u Raškoj, posle Bodinove i Vukanove smrti, bio proteran otuda i sklonio se za izvesno vreme u Zetu. Tu mu se 1114. god. rodio Nemanja, u Ribnici kod Podgorice. Ima predanje, da je tu posle podignut manastir Sv. Petra i Pavla. Kad je njegov otac uspeo da se vrati u Rašku "na stalno mesto", posle poraza kralja Đorđa, Nemanja bi kršten ponovo. Hoteći, da njegov sin u Raškoj mogne biti od uticaja i čvrsta korena, otac je učinio tu karakterističnu promenu, nesumnjivo kao očevidan ustupak shvatanjima, koja su vladala u toj zemlji. Ako je to krštenje želeo sam Nemanja onda je to jasan znak njegove političke uviđavnosti i gipkosti. Ovo prekrštavanje ujedno ilustruje protivnost između obadve kulture, u Zeti i Raškoj, i osećanje njihovih pripadnika kad se nađu na poslu u drugoj sredini.