Istorija

Istorija Srpskog naroda

Dubrovačka republika

 
 
Dubrovnik je imao veliku i dobru trgovačku flotu i na nju je bio naročito ponosit. Njena aktivnost datira iz IX veka i bila je veća nego ijednog drugog grada Dalmacije. Tada su njihove lađe prevozile slovenske ratnike u južnu Italiju i činile i tad i posle ne malih usluga Vizantiskoj Carevini. Dok se nalazio pod mletačkom vrhovnom vlašću Mlečani nisu sprečavali razvoj dubrovačke trgovačke mornarice, ali su im postali opasni protivnici, kad je mali grad pod Sv. Srđem prišao Mađarima, njihovom glavnom i vekovnom protivniku o posed Dalmacije. U svom naponu Dubrovnik je imao preko 300 velikih lađa. Kao neka pomorska "sila" Dubrovčani su kao s pravom težili da prošire svoju vlast i na susedna ostrva, pa su postepeno pridobili sem susednih malih otoka, još Lastovo, Mljet i Korčulu, a živa im je želja bila da se dočepaju Brača i Hvara. Kad su 1333. god. dobili Ston, a 1426. god. Konavlje javila se u Republici težnja da svoju "državu" prošire i novim dobitcima. Jedno vreme mnogo su radili da dobiju Trebinje. Turska osvajanja razbila su sve te želje i osvestila su ih, da ne idu preko granica svoje moći. Od četrdesetih godina XV veka Dubrovčani se predaju samo razvoju svoje trgovine i svoje flote, i to im je donelo, bez mnogo potresa, vrlo krupne rezultate. Dubrovački pesnici s ponosom su u XVI veku govorili, da je njihova mornarica "gospoja i kraljica svijeh mrnara na sem svijeti"

I čestit se svak nahodi
I čas mu je prevelika
Vjeran život tko provodi
Pod bandijerom Dubrovnika.

Veze sa svetom, blagostanje, razvoj duhovnog života izazvali su u Dubrovniku i stvaranje književnosti. Izvestan deo naših ljudi, koje su želja za naukama ili razni slučajevi odveli u tuđinu, istakli su se dosta rano svojim uspesima, pa su neki posredno i neposredno uticali i na ljude u otadžbini. Među njima su bili čuveni teolozi, kao, n. pr., Serafim Bunić ili Grgur Natali Budislavić, ili pravnici kao Raguzio de Raguzens, ili ekonomisti kao Benko Kotruljić. Još više su delovali primeri tada već razvijene talijanske književnosti, koja je imala Dantea i Petrarku i čitav niz drugih pesnika velikog talenta. Sem toga, Dubrovčani su bili u živim vezama i sa ostalim gradskim sredinama po Dalmaciji i ostrvima, gde su se, isto tako, pod zapadnim uticajima stvarale književne škole. Iz severne Dalmacije došao je tako u književnu upotrebu dubrovačku čakavski dialekat, iako su ceo grad i njegova okolica bili čisti štokavci. Prvi dubrovački pisci počeli su svoj rad na latinskom jeziku. Prvi dubrovački "ovenčani pesnik" (poeta laureatus) bio je Petar Menčetić, a najistaknutiji pesnik latinista beše Ilija Lampridije Cerva, pravi pretstavnik savremenog humanističkog pokreta. Prvi pesnici na narodnom jeziku behu prilično neobuzdani Šiško Menčetić i Đore Držić, obojica čisti liričari i obojica poslednici Petrarkine pesničke škole. Kod Držića je, mimo običaja tih vremena, bilo i nešto uticaja naše narodne lirske poezije, koja se s njim prvi put javlja kao umetnički činilac u našoj književnosti. Popularan je postao sa svojom Jeđutkom, zanimljivom lirskom pesmom Andrija Čubranović, koji je stvorio obrazac za više sličnih pokušaja. Pobožnu, političku i "remetsku" poeziju negovao je čudnjak Mavro Vetranović, koji je pevao i crkvene drame, sve sa izvesnim pesničkim osećanjem, ali bez imalo umetničke mere. Među svim tim književnicima, koji su rođeni u drugoj polovini XV veka, a radili u prvoj polovini XVI, najveći talenat pokazao je Marin Držić, književnik od ređe vrednosti. On se ogledao u više književnih rodova, ali glavna mu je snaga u komediji, u kojoj je pokazao i invencije, i duha, i dobar posmatrački dar, i u kojoj je dao nekoliko dobro pogođenih tipova i scena iz savremenog dubrovačkog društva. Od sredine XVI veka dubrovačka književnost razvija se sve više i obilatije; stvara odličnu liriku, dramu s naročito uspelom lokalnom komedijom, i širok ep. Jedino što nije uspela da razvije do većeg stepena bila je umetnička proza. U celoj našoj sredini, među Srbima i Hrvatima, nijedan drugi grad nije mogao da se meri po književnom stvaranju sa Dubrovnikom, ni u pogledu količine stvaranja, ni po njegovoj vrednosti.